10. Ondertiteling

Laatst aangepast: 31-08-2011

Naast de eerder genoemde hoorhulpmiddelen bestaat er nog een belangrijk hulpmiddel bij het volgen van bijvoorbeeld een tv-programma, namelijk de ondertiteling. Voor eenzijdig doven kan deze handig zijn, als er naast de televisie ook andere (storende) geluidsbronnen zijn, zoals een aantal mensen die een gesprek met elkaar voeren, of iemand die een telefoongesprek aan het voeren is.

teletekst Ondertiteling werd uitgevonden om een vertaling van de gesproken tekst te geven, maar het bleek dat ondertiteling ook werd gewaardeerd door doven en slechthorenden. Deze doelgroep beleefde tot dan meer plezier aan bijvoorbeeld een buitenlandse serie met ondertiteling dan aan een Nederlandstalige. Tegenwoordig worden veel Nederlandstalige tv-programma's speciaal voor doven en slechthorenden ondertiteld via teletekst [bron: Wikipedia].

TT888 In Nederland maken anderhalf miljoen slechthorende en dove televisiekijkers gebruik van ondertiteling via teletekstpagina 888. Dat komt neer op een kijkersaandeel van maar liefst 10 procent. Daarnaast schakelen ook veel mensen zonder gehoorbeperking de ondertiteling regelmatig in, zoals mensen die een tweede taal willen leren en kinderen met leerproblemen. Voor hen is de combinatie van gesproken en geschreven tekst ideaal om een taal sneller aan te leren.

Uit een onderzoek uit 2009 van de Publieke Omroep is overigens gebleken dat niet alleen de 1,5 miljoen Nederlandse doven en slechthorenden teletekstondertiteling gebruiken. Ook 2,5 miljoen Nederlanders zonder een gehoorverlies schakelen regelmatig de ondertiteling in. Ruim de helft zet de ondertiteling aan vanwege omgevingsgeluiden tijdens het televisie kijken, bijna een derde gebruikt ondertiteling om buitenlandse tv beter te kunnen gebruiken, en een kwart om de televisie tijdens het kijken zachter te kunnen zetten [bron: Ondertiteling.nu].

10.1 Ondertitelde zenders

Ruim tachtig procent van de programma's op de Nederlandse tv is Nederlandstalig. De rest is anderstalig en is daarmee standaard ondertiteld. Bijvoorbeeld actualiteiten- en sportprogramma's worden niet standaard ondertiteld en zouden daarmee voor doven en slechthorenden lastig of niet te volgen zijn [bron: Ondertiteling.nu].

SOAP! Het Samenwerkingsverband Ondertitel Alle Programma's (SOAP!) zet zich in voor ondertiteling van álle programma's en is een samenwerkingsverband van alle landelijke belangenorganisaties voor doven en slechthorenden:

Dovenschap;
Stichting Plotsdoven;
NVVS (Nederlandse Vereniging voor Slechthorenden);
FOSS (Federatie van Ouders van Slechthorende kinderen en kinderen met Spraak-/taalmoeilijkheden);
FODOK (Federatie van Ouders van Dove Kinderen);
SH-Jong (Organisatie voor Slechthorende Jongeren);
SBNDJ/JongerenCommissie (Stichting Belangen Nederlandse Dove Jongeren).

Verder werkt SOAP! samen met enkele onafhankelijke adviseurs uit de wereld van doven en slechthorenden [bron: Ondertiteling.nu].

Sinds 1 januari 2008 geldt een wettelijke verplichting voor ondertiteling (Mediabesluit 2008 dat onderdeel uitmaakt van de Mediawet). Sindsdien zijn de publieke en de (in Nederland gevestigde) commerciële zenders verplicht een (oplopend) minimaal percentage van de Nederlands- (of Fries)talige programma's te ondertitelen. Het orgaan dat toeziet op de naleving van de Mediawet is het Commissariaat voor de Media (CvdM), een zelfstandig bestuursorgaan dat tussen politiek en omroepen staat [bron: Ondertiteling.nu].

10.1.1 Ondertiteling bij de publieke zenders

Vroeger werd bij de ondertiteling nog veel samengevat in korte en simpele zinnen. Volgens de NOS, die tot 2004 de teletekstondertiteling voor de publieke zenders verzorgde, zou het te veel moeite kosten de gesproken tekst letterlijk over te nemen. Ook meende de NOS dat het niet meer te volgen zou zijn als ze met grotere snelheid en meer tekst werkten. Doven en slechthorenden waren echter van mening dat door het samenvatten de teksten erg "kinderlijk" overkwamen en dat er hierdoor veel informatie wegvalt.

Onder druk van de belangenorganisaties deed de NOS daarom in 2003 een proef met letterlijke ondertiteling. Een enquête wees uit dat liefst 95 procent van de kijkers hieraan de voorkeur gaf boven samenvatten. De NOS ging hierna over op letterlijke ondertiteling. Om meer letterlijke ondertiteling met evenveel mensen te kunnen doen, begon de NOS experimenten met spraakherkenningssoftware, waarbij de redacteur de gesproken tekst herhaalt in een microfoon. De ingesproken tekst wordt dan automatisch omgezet in ondertitels.

Bij de ondertiteling via teletekst wordt extra informatie voor doven gegeven, die bij een vertalende ondertiteling voor horenden niet nodig is. Met verschillende kleuren wordt aangeduid wie er aan het woord is (de hoofdrolspeler in het geel), de naam van de spreker wordt soms vermeld, en de achtergrondgeluiden (bijvoorbeeld het gerinkel van de telefoon) worden vermeld [bron: Wikipedia].

NPO In 2004 werd ongeveer de helft van de Nederlandstalige programma's ondertiteld en ging de afdeling die verantwoordelijk was voor de teletekstondertiteling van Nederland 1, 2 en 3 over naar de Publieke Omroep [bron: Wikipedia]. De afdeling Ondertiteling TT888 van de NPO neemt meer dan negentig procent van de Nederlandstalige programma's van de publieke zenders voor haar rekening [bron: Ondertiteling.nu].

Nederland , Nederland 2, Nederland 3 De Nederlandse Publieke Omroep (NPO) bezit de publieke zenders Nederland 1, Nederland 2 en Nederland 3. Dankzij het Mediabesluit 2008 is de NPO sinds 2011 verplicht om ten minste 95 procent van de Nederlandstalige programma's te ondertitelen.

10.1.2 Ondertiteling van de themakanalen van de NPO

Het CvdM heeft de themakanalen van de NPO tot 2012 ontheffing van de verplichting tot ondertiteling gegeven. In 2011 waren er nog twaalf themakanalen van de publieke omroep [bron: CvdM]:

10.1.3 Ondertiteling bij de in Nederland gevestigde commerciële zenders

De Nederlandse commerciële zenders doen vergeleken met de publieke zenders weinig aan teletekstondertiteling. Ze willen hiervoor net als de publieke zenders subsidie ontvangen van de Nederlandse overheid. Echter, de overheid stelt dat de commerciëlen het makkelijk zelf kunnen betalen. Toch hoeven de in Nederland gevestigde commeriële zenders sinds 2011 volgens het Mediabesluit 2008 maar 50 procent van de Nederlandstalige programma's te ondertitelen [bron: Ondertiteling.nu].

NET 5, SBS 6, Veronica Het bedrijf SBS Broadcasting B.V. bezit de drie commerciële zenders SBS 6, Veronica en Net 5 en is in Nederland gevestigd. In 2003 is SBS 6 begonnen met ondertiteling. Het ging toen om de ondertiteling van voetbalwedstrijden van het Nederlands elftal waarvan zij de uitzendrechten hadden. De kosten hiervoor werden betaald door Nationale Nederlanden, een van de sponsors van het Nederlands elftal.

Talpa | Tien Na de zomer van 2004 werden de uitzendrechten van deze wedstrijden opgekocht door het bedrijf Talpa van John de Mol, vanaf december 2006 Tien geheten. Vanaf december 2005 had Talpa als eerste zender 100 procent ondertiteling voor Nederlandse films en series. Echter, in augustus 2007 werd Talpa verkocht aan RTL Nederland en heet tegenwoordig RTL 8 [bron: Wikipedia].

10.1.4 Ondertiteling bij de niet in Nederland gevestigde commerciële zenders

RTL4, RTL5, RTL7, RTL8 De ondertitelingsverplichting van minimaal 50 procent geldt helaas alleen voor de commerciële zenders die onder de Nederlandse wetgeving vallen. Het bedrijf RTL Nederland bezit o.a. de commerciële zenders RTL 4, RTL 5, RTL 7, RTL Z en RTL 8, en is officieel in Luxemburg gevestigd. RTL ondertitelt dan ook slechts een paar programma's: “Goede Tijden, Slechte Tijden” en “Zeg 'ns Aaa” [bron: Ondertiteling.nu]. Merk op dat de ondertiteling van RTL 8 is teruggevallen van 100 procent ten tijde van Talpa naar nul tegenwoordig.

10.1.5 Ondertiteling bij publieke, regionale zenders

Elke Europese provincie in Nederland heeft zijn eigen omroep en Zuid-Holland heeft er zelfs twee, zodat er in totaal dertien regionale omroepen bestaan, waarvan de meeste ook ondertiteling kennen:

publieke, regionale zenders

RTV N-H (Noord-Holland);
RTV Utrecht (Utrecht);
Omrop Fryslân (Friesland);
RTV Noord (Groningen);
Omroep Flevoland (Flevoland);
RTV Rijnmond (Zuid-Holland-Zuid);
RTV West (Zuid-Holland);
Omroep Brabant (Noord-Brabant);
Omroep Gelderland (Gelderland);
RTV Drenthe (Drenthe);
RTV Oost (Overijssel);
Omroep Zeeland (Zeeland);
L1 (Limburg).

Het maken van ondertiteling is relatief goedkoop; ondertiteling kost gemiddeld minder dan een half procent van de totale productiekosten. Dergelijke bedragen zijn voor de landelijke, publieke en commerciële omroepen goed op te brengen. Het kostenargument dat ondertitelen te duur zou zijn, is voor de landelijke zenders volgens SOAP! dan ook geen overtuigend argument, maar voor de regionale omroepen ligt dat anders. Zij werken met zeer krappe budgetten en hebben vaak weinig ervaring met ondertitelen [bron: Ondertiteling.nu].

Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur & Wetenschap (OCW) heeft herhaaldelijk laten weten geen geld te steken in de ondertiteling op regionale zenders. Om toch meer programma's te voorzien van ondertiteling, voert SOAP! af en toe overleg met de koepel van regionale omroepen (ROOS) en met de koepel van provincies (IPO), die de financiering van de regionale omroepen beheren. In diverse provincies zijn afdelingen van doven- en slechthorendenorganisaties betrokken bij experimenten met regionale ondertiteling.

De meeste omroepen zenden hun programma's uit in een carrousel waarbij het programma steeds herhaald wordt. Over het algemeen geldt dat live-ondertiteling het moeilijkst te realiseren is. De regionale omroepen ondertitelen de live-uitzendingen daarom niet, maar de herhaling elk volgend uur wel.

Voor enkele omroepen geldt dat ze een deel van hun programma's ook op internet plaatsen met ondertiteling, zoals het nieuws van RTV Noord, Omrop Fryslân, RTV Drenthe, Omroep Flevoland, Omroep Brabant, L1 en RTV West [bron: Ondertiteling.nu].

10.1.6 Ondertiteling in Vlaanderen

In Vlaanderen worden op de publieke zenders ook Nederlandstalige tv-programma's ondertiteld via TT888. De omroep VRT (voorheen de BRT) zorgt daarvoor. In 1984 werd 3 procent ondertiteld, in 2004 was dat 40 procent. Het streven van VRT is dat er elk jaar 5 procent bijkomt.

VRT | Vlaanderen De Vlaamse minister van Media Geert Bourgeois heeft, mede aangezien zijn partij een dove verkozene heeft (Helga Stevens), de VRT gevraagd om tegen 2010 95 procent van de Nederlandstalige televisieprogramma's te ondertitelen. In 2008 moet dat al minstens 70 procent zijn.

Er wordt onderzocht hoe de overheid ook voor de commerciële omroepen de ondertiteling van programma's (gedeeltelijk) kan verplichten. De commerciële omroepen zijn bereid om de mogelijkheden tot samenwerking voor meer ondertiteling te bespreken [bron: Wikipedia].

10.2 Ondertiteling bij Uitzending Gemist

Midden 2009 heeft de NPO besloten de ondertiteling via TT888 te integreren met de uitzendingen op UitzendingGemist.nl. Vrijwel alle uitzendingen die via teletekst ondertiteld waren, kunnen ook daar met ondertiteling worden teruggekeken.

Op ProgrammaGemist.nl kun je naast de programma's van de publieke zenders (Nederland 1, 2 en 3) ook die van RTL Nederland en SBS Broadcasting (NET 5, SBS 6 en Veronica) zien. Helaas kunnen de commerciële zenders niet met ondertiteling teruggekeken worden.

In totaal is zo'n 80 procent van de totale programmering op Uitzending Gemist ondertiteld. Alleen liveprogramma's (zoals de journaals, “De Wereld Draait Door” en “Pauw en Witteman”) zijn hier niet van ondertiteling voorzien. Hoewel liveprogramma's wel voor TT888 worden voorzien van ondertitels, worden deze vervolgens niet gebruikt voor Uitzending Gemist. In het speciaal voor Uitzending Gemist opnieuw schrijven van ondertiteling zal voorlopig niet zal geïnvesteerd worden [bron: NPO].

Bij liveprogramma's loopt de ondertiteling vaak niet synchroon met het gesproken woord en is de kans op technische storingen groter, waardoor de ondertiteling bij sommige gedeeltes kan ontbreken. Bij een live-uitzending op tv kan de kijker hiervoor begrip opbrengen, maar op internet verwachten mensen dat het goed is [bron: Ondertiteling.nu].

De ondertiteling die wordt gemaakt voor TT888 wordt nog een keer gecontroleerd, voordat deze wordt "vereeuwigd" als ondertiteling voor Uitzending Gemist. Deze controle gebeurt handmatig, waardoor bepaalde programma's soms al wel online zijn terug te kijken, maar nog niet voorzien zijn van ondertiteling [bron: NPO].

Sinds 2008 kon de ondertiteling bij Uitzending Gemist in de Microsoft Windows Media Player (WMP) worden opgeroepen. Het nadeel hiervan was dat de ondertiteling buiten beeld onder de video werd geplaatst in plaats van in het beeld, zoals we bij TT-ondertiteling gewend zijn. Het is dan niet mogelijk om beeldvullend naar het programma te kijken. Met de invoering in 2010 van de mogelijkheid om in de Microsoft Silverlight Player (en tegenwoordig ook in de Adobe Flash Player) te kijken, is dit probleem opgelost en staat de ondertiteling in het beeld.

De ondertiteling kan aan- en uit te zettendoor een druk op de ondertitelingsknop (“T”), die onder aan de video is te vinden door met de muis over de video te bewegen. Hieronder staat o.a. deze knop afgebeeld.

Verder is met de Silverlight player de ondertiteling nu ook toegankelijk voor gebruikers van Mac- en Linux-systemen [bron: Ondertiteling.nu]. Bovendien is het nu mogelijk om de voorkeursinstellingen van de player op te slaan. Wil je dus altijd de TT-ondertiteling tonen, wanneer deze beschikbaar is, dan hoef je dit nog maar één keer in te stellen. Je kunt je voorkeuren aangeven door rechtsboven voor “Instellingen” te kiezen [bron: NPO].

Uitzending Gemist is ook beschikbaar voor mobiele telefoons. Echter, de ondertiteling op mobiele telefoons is op dit moment nog niet goed te realiseren. Door het wisselende formaat van de telefoonschermpjes, is het lastig om de ondertiteling leesbaar te krijgen. Het is wel mogelijk om de (jeugd)journaals met gebarentolk op een mobiel terug te kijken. Zelfs op die hele kleine schermpjes zijn de gebaren goed te volgen [bron: Ondertiteling.nu].

10.3 Verschillende typen ondertiteling

Er bestaan verschillende soorten ondertiteling:

De vaste ondertiteling, zoals we die vanuit het verleden al kennen bij anderstalige programma's op Nederlandse zenders;
De ondertiteling via teletekst (TT);
De ondertiteling via Digital Video Broadcast (DVB), een meer geavanceerder ondertiteling bij digitale tv.

10.3.1 Vaste ondertiteling bij zowel analoge als digitale tv

Dit type ondertiteling wordt door de zenders met het beeldsignaal doorgegeven aan de provider die het vervolgens doorgeven aan de klanten. Een zender zal daarbij altijd in de eigen taal ondertitelen; anders zou ze voor elke land een aparte uitvoering moeten maken [bron: Ziggo-gebruikers.nl].

Bij breedbeelduitzendingen komt het voor dat de vaste ondertiteling buiten beeld valt. In de afbeelding rechts staat zo'n voorbeeld, waarbij ook het logo van de zender in de zwarte balk valt. Als het beeld op de televisie vervolgens op breedbeeldformaat wordt gezet, is de ondertiteling niet (geheel) meer te lezen. De zender geeft de ondertiteling (en het logo) dan verkeer door [bron: Tik.be].

10.3.2 TT-ondertiteling via analoge tv

Dit type ondertiteling wordt door (zowel de Nederlandse als de buitenlandse) zenders met het videosignaal doorgegeven aan de provider. De televisie moet wel teletekst ondersteunen. Welke uitzendingen via TT worden ondertiteld, zijn in de programmagids van de publieke zenders op TT pag. 200 (en verder) weergegeven met een rode letter ‘t’.

TT-ondertiteling met fixed font Een voordeel van dit type is dat je de ondertiteling alleen ziet, als je daarvoor kiest. Een ander voordeel van teletekstondertiteling is dat zenders verschillende ondertitelingstalen tegelijkertijd kunnen doorgeven, wat met vaste ondertiteling niet mogelijk is [bron: Ziggo-gebruikers.nl].

Het lettertype van de TT-ondertiteling wordt door de televisie bepaald. Het betreft een zgn. fixed font, waarbij alle letters even breed worden weergegeven. Bovendien wordt de ondertiteling op een zwarte achtergrond geplaatst, zoals in de afbeelding hiernaast [bron: DigitaleTelevisie.nl].

Omdat teletekstondertiteling in eerste instantie voor doven en slechthorenden is bedoeld, wordt behalve tekst ook gebruik gemaakt van kleurcodes om verschillende sprekers van elkaar te onderscheiden. Bovendien worden bepaalde geluiden in de ondertiteling verwoord, zoals bijvoorbeeld: “TELEFOON RINKELT” of “VIOOLMUZIEK” [bron: Bron: Ondertiteling.nu].

10.3.3 TT-ondertiteling via digitale tv

Bij digitale tv geeft een zender een aantal componenten door, zoals het beeld en het geluid, maar ook bijvoorbeeld teletekst (en dus TT-ondertiteling). Er bestaan diverse televisies die voorzien zijn van een digitale decoder. Een decoder zet het digitale signaal om in een signaal, dat de huidige generatie televisies begrijpt. Toch is het vaak niet mogelijk deze direct op de kabel (DVB-C) of de sateliet (DVB-S) aan te sluiten.

Veel toestellen met een digitale ontvanger zijn alleen geschikt voor digitale tv via de ether (ofwel DVB-T, in Nederland beter bekend als digitenne). Als de televisie een DVB-C-decoder bevat, dan is de kans groter. Echter, vrijwel alle Nederlandse kabelbedrijven versleutelen de digitale signalen. Om van de ingebouwde decoder gebruik te kunnen maken, moet de televisie het digitale signaal ontsleutelen met een zgn. Conditional Access Module (CAM).

CAM Op de afbeelding links is een CAM afgebeeld. Het is een platte, kleine insteekkaart waarin je de smartcard van de betreffende provider moet steken. Een CAM is in verschillende elektronicazaken te koop voor ongeveer € 70, maar moet wel zijn goedgekeurd door de provider.

Vervolgens moet de CAM in de CI-poort van de televisie worden aangesloten. De afkorting CI staat voor Common Interface.

De CAM werkt alleen in televisies die een zgn. CI+-certificering (CAM CI+) hebben. Een CAM werkt niet in de meeste platte televisies met een "gewone" CI-sleuf. Naast een CI+-certificering, moet de televisie ook nog door het kabelbedrijf gecertificeerd zijn. Zij willen namelijk zeker weten dat de televisie de digitale signalen aankan zoals ze worden uitgezonden. Inmiddels is er in Nederland al een groot aantal door de kabelproviders gecertificeerde televisies op de markt die over CAM CI+ beschikken [bron: Consumentenbond].

Het digitale signaal kan op verschillende manieren worden uitgezonden [bron: Wikipedia]:

via de (mogelijke glasvezel)kabel (DVB-C), zoals bij Ziggo en UPC);
via de satelliet (DVB-S), zoals bij CanalDigitaal;
via de ether (DVB-T), bij KPN.

Wie een televisie heeft zonder een geschikte ingebouwde digitale decoder, zal een geschikte externe decoder moeten aanschaffen, dan wel (soms verplicht) huren van de provider. Ook "ontsleutelt" een decoder het digitale signaal. Daarom heb je bij een decoder ook meestal een "smart-card" van de provider nodig. Voor de versleuteling zijn verschillende standaarden in gebruik met als gevolg dat de decoders in de meeste gevallen niet uitwisselbaar zijn [bron: DigitaleKabeltelevisie.nl].

Zowel de televisie en de digitale decoder zal in staat moeten zijn om teletekst te herkennen.

Uit de DVB-componenten kan de decoder halen welke teletekstpagina bij welke taal hoort, zodat je bij digitale tv niet zelf handmatig “888” hoeft in te voeren, maar op taal kunt kiezen [bron: Ziggo-gebruikers.nl].

TT-ondertiteling met proportional font Het lettertype van de TT-ondertiteling wordt bij digitale tv door de decoder bepaald. Vaak kan worden gekozen tussen verschillende lettertypes: de fixed font als bij analoge tv, of een zng. proportional font, waarbij alle letters niet meer even breed zijn. In de afbeelding hiernaast is de ondertiteling in een proportional font weergegeven. Dit type ondertiteling lijkt nog het meest op de vaste ondertiteling die wij in Nederland gewend zijn [bron: DigitaleKabeltelevisie.nl].

Bij digitale tv wordt ook de mate van transparantie van de (zwarte) achtergrond van de ondertiteling overgenomen van de decoder. Soms kan de mate van transparantie door de gebruiker worden ingesteld, zoals hieronder is te zien met respectievelijk 50 procent en 100 procent, waarbij ook te zien is dat zonder transparantie (of zwartomlijnende letters) de ondertiteling onleesbaar wordt bij een witte achtergrond [bron: DigitaleKabeltelevisie.nl]

transparante ondertiteling

10.3.4 DVB-ondertiteling via digitale tv

Naast teletekst(ondertiteling) geeft een zender voor digitale tv ook steeds vaker een of meerdere DVB-ondertiteling(en) door aan de providers.

DVB-ondertiteling ziet er meestal beter uit dan TT-ondertiteling, vergelijkbaar met de ondertiteling bij dvd's [bron: Ziggo-gebruikers]. Er wordt niet aangegeven welke tekst er moet komen te staan, maar de vorm van de letters (zgn. bitmaps) wordt door de betreffende zender meegestuurd. Daarom heeft de zender exacte controle over vorm, kleur en plaats van de titels. De DVB-ondertiteling(en) moet(en) per zender vervolgens ook door de provider worden doorgegeven aan de klant.

DVB-ondertiteling BBC In de afbeelding hierboven staat een voorbeeld van DBV-ondertiteling, zoals we die in Nederland ook vaak zien als vaste ondertiteling, namelijk met de zwarte randjes rond de witte letters voor betere leesbaarheid [bron: DigitaleKabeltelevisie.nl].

Zoals in de afbeelding hiernaast te zien is, heeft de BBC voor een andere opmaak gekozen die door veel decoders "teletekstachtig" wordt weergegeven, inclusief de zwarte achtergrond en de kleuren om verschillende sprekers aan te duiden [bron: Ziggo-gebruikers].

Op dit moment geeft de NPO de TT-ondertiteling nog niet mee als DVB-ondertiteling. Nog niet alle zenders bieden overigens al DVB-ondertiteling aan bij het bronsignaal .

Op dit moment wordt ondertiteling voor doven en slechthorenden nog enkel via teletekst meegezonden. De NPO werkt al wel aan de invoering van DVB-ondertiteling voor doven en slechthorenden, maar het is nog niet bekend wanneer de DVB-ondertiteling zal worden ingevoerd. Er zijn verschillende redenen waarom naast eventuele DVB-ondertiteling voor doven de TT-ondertiteling voorlopig zal blijven bestaan [bron: DigitaleKabeltelevisie.nl]:

Veel klanten kijken nog analoge tv.
De wat oudere decoders kunnen geen DVB-ondertiteling aan, maar wel TT-ondertiteling.
Niet alle providers geven voor alle zenders de DVB-ondertiteling door [bron: Ziggo-gebruikers.nl];
Sommige providers geven helemaal geen DVB-ondertiteling door. Een belangrijk nadeel van digitenne is de beperktere capaciteit waardoor het maximale aantal doorgegeven zenders beperkt is. Dit is de reden dat Digitenne geen DVB-ondertiteling meestuurt [bron: Tweakers.net]!

Zodra de DVB-ondertiteling voor doven en slechthorenden is ingevoerd en bovendien niemand meer analoge tv kijkt, zal ook gekeken worden naar de omzetting van vaste ondertitels naar DVB-ondertitels, zodat desgewenst de ondertiteling kan worden uitgeschakeld [bron: DigitaleKabeltelevisie.nl].

dubbele Nederlandse ondertiteling Bij digitale tv kan bij een zender de Nederlandse ondertiteling twee keer meegestuurd worden. Dan staat er in de lijst ondertitelingstalen van de decoder twee keer “Nederlands” (zoals in de afbeelding hiernaast afkomstig van de Humax-PVR 9200), of “Nederlands” en bijvoorbeeld “TT888”. Dan zal een maal de DVB- en een maal de TT-ondertiteling worden bedoeld [bron: DigitaleKabeltelevisie.nl].

10.4 Ondertiteling in de bioscoop

Veel doven en slechthorenden gaan niet naar een Nederlandstalige bioscoopfilm, omdat zij niet kunnen volgen wat er gezegd wordt. Bioscopen zijn er huiverig voor om films altijd te voorzien van ondertiteling. Ze zijn bang dat de horende bioscoopbezoekers zich storen aan de ondertiteling.

Nu is er een speciale bril in de maak, die ondertitels weergeeft tijdens het kijken. Britse wetenschappers van Sony werken op dit moment aan een ondertitelbril die kan zorgen voor persoonlijke ondertiteling. De ondertiteling wordt op de glazen van de bril geprojecteerd, zodat het lijkt alsof de ondertiteling rechtstreeks op het beeldscherm wordt geprojecteerd. De bril is volgend jaar al beschikbaar in Britse bioscopen. Hieronder kun je een Engelstalige video met deze ondertitelbril bekijken [bron: Ondertiteling.nu].

10.5 Ondertiteling op de computer

Als je een film hebt gedownload of op dvd, maar daarbij ontbreekt de (Nederlandse) ondertiteling, dan kun je deze met behulp van websites of software vaak downloaden. Op welke manier je een film met ondertitels kunt afspelen, staat bijvoorbeeld beschreven op fan.tv.

Er zijn verschillende websites waar je ondertiteling van bijvoorbeeld een film kunt downloaden. Twee voorbeelden zijn: NLOndertitels.com en Ondertitel.com.

Daarnaast bestaat er ook (gratis) software, zoals het programma Subdownloader. Voor meer informatie over dit programma zie ook op tvjoost.nl [bron: TVJoost.nl.

10.6 Opnemen van ondertitels

Het opnemen van Nederlandstalige programma's met ondertiteling is soms lastig of zelfs onmogelijk. In de subparagrafen hieronder worden verschillende (on)mogelijkheden besproken.

type tv	medium	opslagapparaat	eisen televisietoestel	eisen digitale decoder	wordt ondertiteling opgenomen?	ondertiteling uitzetbaar?
analoog	VHS videoband	VHS videorecorder	plus (externe) telecorder	--	witte TT-ondertiteling	nee
	cd	dvdrecorder
	S-VHS videoband	S-VHS videorecorder	met TT-ontvanger		TT (incl. ondertiteling	ja
digitaal	(S-)VHS videoband	(S-)VHS videorecorder		met TT-ontvanger en/of DVB-ondertiteling	TT (incl. ondertiteling) en/of DVB-ondertiteling	nee
	cd	dvdrecorder				ja
	hard disk	hdrecorder
		pvrecorder
		mediacenter
		desktop computer	computer met TV-kaart met TTontvanger	met WMC
		laptop computer	met externe TV-kaart met TTontvanger

10.6.1 VHS-videorecorder zonder ingebouwde teletekstdecoder

Met de inmiddels verouderde VHS-videorecorder kunnen tv-programma's op een videoband worden opgenomen. De meeste VHS-videorecorders kunnen geen TT-ondertiteling opnemen, omdat de beeldsignalen waarin de teletekst is opgenomen, niet worden vastgelegd op de videoband [bron: InfoNu.nl].

Wel was het mogelijk om een aparte teletekstdecoder (de telecorder) aan te schaffen, die vervolgens kon worden aangesloten op de videorecorder. Deze telecorders worden tegenwoordig niet meer verkocht. Bovendien werkt de telecorder enkel op basis van analoge tv [bron: Telecorder.nl].

10.6.1 VHS-videorecorder zonder ingebouwde teletekstdecoder

Ook bestaan er digitale tuners die in staat zijn om ook het signaal van de teletekstondertiteling door te geven aan een videorecorder. Voorwaarde hierbij is dat er een digitaal kabelsignaal aanwezig moet zijn. Voorbeelden van digitale tuners [bron: Oorakel]:

10.6.2 VHS-videorecorder met ingebouwde teletekstdecoder

In het verleden bestonden er ook VHS-videorecorders die waren voorzien van een teletekstdecoder. Deze waren duurder dan een normale videorecorder, en zijn inmiddels allemaal uit de handel genomen [bron: InfoNu.nl].

10.6.3 Super-VHS-videorecorder

De zogenaamde Super-VHS-videorecorder (S-VHS) geeft een betere beeldkwaliteit dan een gewone VHS-recorder, en is daarmee ook fors duurder. Deze videorecorder legt bovendien de beeldlijnen met de teletekstsignalen vast, mits gebruik gemaakt wordt van speciale S-VHS-videobanden. Bij het afspelen dient dan de betreffende teletekstpagina (TT888) gekozen te worden.

Bij een minder sterk TV-signaal kan het voorkomen dat de ondertiteling storing vertoont en uitval van letters te zien geeft. Dat is de reden dat fabrikanten deze -mogelijkheid nooit genoemd hebben in hun handleidingen. In de praktijk is het echter in Nederland vaak een goed te gebruiken mogelijkheid [bron:InfoNu.nl].

Voorbeelden van S-VHS-videorecorders die in het verleden op de markt zijn geweest [bron: Oorakel]:

alle HRS-types van JVC;
de types VR1200 en VR1100 van Philips;
het type BeoCord V8000 van Bang & Olufsen (let op, deze kan uitsluitend aangesloten worden op een Bang & Olufsen tv);
het type BeoVision Avant VTR van Bang & Olufsen (een breedbeeldtelevisie met ingebouwde videorecorder die tevens teletekstondertiteling kan opnemen).

10.6.4 Opnemen met PVR

De afkorting PVR staat voor Personal Video Recorders. Bij sommige digitale TV-aanbieders worden decoders met een Harddisk (recorder) aangeboden waarmee de beeldlijnen met het teletekst-signaal wel opgenomen worden [bron: InfoNu.nl

]. Programmas die worden opgenomen zet je dus niet op een videoband of DVD maar op een harde schijf net als op de computer. Er is dus maar één apparaat nodig waarmee de digitale kabeltv wordt ontvangen en waarmee programmas kunnen worden opgenomen [bron: Oorakel].

Voordeel: goedkoper dan de digitale harddisk-recorder van Ziggo. Nadeel: je kan geen losse DVD-schijfjes opnemen/afspelen. Voor opnemen en afspelen op losse DVD-schijfjes: Hiervoor zal je dus een losse DVD-recorder moeten kopen. (goedkoopste is € 90) [bron: Swedoro].

Er zijn twee manieren om teletext te bekijken bij een digitale zender; de eerste manier is dat de decoder het teletextsignaal weer invoegt in het video signaal zoals dat ook bij de gewone analoge zenders het geval is (VBI insertion, Vertical Broadcast Interval). Je gebruikt dan de televisie om door de pagina's te bladeren. De decoder kan ook teletext zelf in het beeld zetten (OSD, on screen display). Het voordeel daarvan is dat je het teletextsignaal op kunt nemen op video [bron: DigitaleKabeltelevisie.nl].

De tekst wordt verstuurd via TT . Om deze Teletekstondertitels weer te geven, heb je een decoder nodig. Deze zorgt dat Teletekst informatie uit het beeldsignaal haalt en op het scherm zichtbaar maakt. Zo’n Teletekstdecoder wordt niet standaard opgenomen in een video-, dvd- of blueray recorder en heb je aanvullende apparatuur nodig [bron: Ondertiteling.nu].

Met een digitale recorder die het gehele beeldsignaal (video) opneemt, wordt ook de TT- en DVB-ondertiteling opgenomen, mits TT wordt ondersteund. Niet alleen pag 888 wordt opgenomen, maar alle pagina’s op het moment van opname. Ook blijven de verschillende talen oproepbaar met DVB!

Voordeel is dat de ondertiteling kan bij weergave van de opname aan- of uitgezet worden [bron: Ondertiteling.nu].

Het is dus goed opletten bij de aanschaf van Video-, DVD- of HD-recorder danwel PVR, om ook van teletekst ondertiteling te kunnen genieten bij opgenomen programma's. Advies is om naar een goede winkel te gaan en te vragen om een demonstratie die aantoont dat het werkt [bron: InfoNu.nl].

Voordat je kiest voor een bepaalde provider en/of een digitale decoder, is het belangrijk om na te gaan of de DVB-ondertiteling beschikbaar is. Ga na of:

TT wordt ondersteund en opgenomen;
Juiste wijze wordt weergegeven;
DVB ondertiteling wordt ondersteund en opgenomen;
Bediening niet omslachtig. Voorbeeld. De PVR onthoudt taal & ondertiteling voorkeuren niet. Als je de taal van een zender instelt op Engels in plaats van Frans, dan moet je dat opnieuw doen na even weg- en terugzappen. Daarnaast is de taal of ondertiteling wijzigen ook zeer omslachtig. Ongeveer 10 toetsaanslagen zijn vereist om een taal te wijzigen omdat er geen knop "subtitle" en "audio" aanwezig is op de afstandsbediening [bron: Sat4all.com ].

Zo waren er in ieder geval enkele jaren geleden nog maar weinig decoders die met DVB-ondertiteling overweg kan [bron: Ziggo-gebruikers.nl]:

Humax IR-FOX C;
Humax Duovisio iPVR-9200C;
Samsung DCB-H360R;
Samsung DCB-P850R.

Om te kijken hoe het zit met de ondertiteling en teletekst in het algemeen per decoder (inclusief PVR en HD) kan men gaan naar DigitaleTelevisie.nl.

ondertiteling Cisco 8455 De Cisco 8455 de ondertiteling via TT888 niet juist weer; het scherm scherm blijft zwart en alleen de titel is te zien, maar dus niet het beeld. Bovendien wordt TT niet opgenomen met het programma [bron: DigitaleTelevisie.nl].

De Cisco kent geen TT gebaseerde ondertiteling, alleen DVB ondertiteling wordt ondersteund. Soms zijn er met text gebaseerde ondertiteling meer talen beschikbaar, dus blijft dit een probleem [bron: DigitaleTelevisie.nl].

Daarentegen, bij een HUMAX PVR9200 worden ook de ondertitels bij een zender opgenomen op de PVR, dus bij het afspelen kan nog de gewenste taal en formaat gekozen worden. Zo zijn deze plaatjes ook gemaakt van dezelfde scene [bron: DigitaleTelevisie.nl].

De PVR onthoudt taal & ondertiteling voorkeuren niet. Als je de taal van een zender instelt op Engels in plaats van Frans (bijvoorbeeld MotorsTV), dan moet je dat opnieuw doen na even weg- en terugzappen.

Daarnaast is de taal of ondertiteling wijzigen ook zeer omslachtig. Ongeveer 10 toetsaanslagen zijn vereist om een taal te wijzigen omdat er geen knop "subtitle" en "audio" aanwezig is op de afstandsbediening [bron: Sat4all.com].

Voorh et opnemen maakt het niets uit of je nu TT-, DVB-ondertiteling of beide hebt. Een PVR moet immers alle originele componenten van het kanaal opnemen zodat die weergeven kunnen worden tijdens het afspelen. Het afspelen van een opname is vergelijkbaar met het live weergeven van een kanaal met als enige verschil dat het kanaal nu vanaf de HDD gelezen wordt i.p.v. vanaf de tuner [bron: Ziggo-gebruikers.nl].

10.6.5 TT opnemen door ondertiteling op beeld op te nemen

Het beeld wordt met de weergegeven ondertiteling (dus wat je op het scherm ziet) opgenomen. Bij deze methode wordt de ondertiteling gedecodeerd in het beeld geplaatst en samen met het beeld opgenomen. Hiervoor is een ontvanger met ingebouwde teletekstdecoder nodig die de ontvanger zonder teletekstdecoder van het opnameapparaat vervangt. Het signaal uit deze ontvanger wordt door het opnameapparaat via de scart-ingang opgenomen om niet te veel beeldkwaliteit te verliezen. Via een afstandbediening kunnen de zenders en de ondertiteling gekozen worden.

Voordelen zijn dat deze ontvanger met bijna elk opnameapparaat bruikbaar is en dat de opnames onderling uitwisselbaar zijn. Nadelen zijn dat naast het opnameapparaat een decoder dient te worden aangeschaft, de ondertiteling vast op de band staat (en niet uit te zetten), het aansluiten en instellen enige technische kennis vereist [bron: Ondertiteling.nu].

10.6.6 Analoge tv plus teletekstrecorder

Waren er een paar jaar geleden alleen maar videorecorders, tegenwoordig kunnen we ook gebruikmaken van DVD-recorders, HD-recorders, blue-rayrecorders, mediacenters en pc’s en laptops. Elk met zijn eigen mogelijkheden.

De teletekstrecorder maakt het mogelijk om televisieprogramma's inclusief teletekstondertiteling op te nemen. Dit apparaat sluit je aan op je dvd-, hd, blue-ray of videospeler (met een vrije AV2-scartaansluiting). Het apparaat neemt het programma op inclusief de ondertiteling van teletekstpagina 888. Tijdens een opname biedt je dvd- of videorecorder het beeld van zijn ingebouwde tuner aan de telecorder aan. De telecorder wordt automatisch actief: het apparaat voorziet de aangeboden beelden van de 888-ondertiteling via een eigen teletekstdecoder. De telecorder gebruikt een groter lettertype dan Teletekst. Hierdoor is de ondertiteling beter leesbaar. Bij veel tekst wordt de ondertiteling in delen gepresenteerd. Deze Telecorder is op internet te vinden via www.telecorder.nl en kost ongeveer € 150.

Voordeel is dat geen aparte bediening van het apparaat nodig. Nadelen zijn: werkt niet bij digitale tv, ondertiteling is niet uit te zetten, het apparaat ondersteunt geen kleuren en speciale karakters van de ondertiteling.

10.6.7 Mediacenter

Een mediacenter is een pc die je in de woonkamer via de televisie kunt gebruiken. Deze computer maakt minder geluid dan een gewone pc en is dus in de woonkamer minder storend. Er draait een speciale versie van Windows XP (Windows XP MCE = Media Center Edition) of Windows Vista op. Het apparaat kan bij de opname van een televisieprogramma ook de Teletekstpagina’s opnemen. Bij weergave kun je op de televisie naar wens de TT-ondertiteling aan- of uitzetten.

Of dit bij alle mediacenters werkt, is ons niet bekend. Mogelijk zijn er nog verschillen tussen televisiekaarten in de mediacenters. De meeste verkopers weten het ook niet, want de gebruiksaanwijzing zegt er niets over.

10.6.8 PC met televisiekaart of tv-ontvanger

Computer met en tv-kaart en Vista Home Premium of XP Media Center Edition

Het is mogelijk om een tv-programma inclusief ondertiteling op te nemen middels een PC die voorzien is van een TV-tuner (met teletekst) en die als besturingssysteem Windows Vista Home Premium of Windows XP Media Center Edition 2003 heeft.

Voor een laptop geldt hetzelfde als een PC, alleen kan er geen televisiekaart ingebouwd worden, dus moet dat gebeuren via een externe tv-ontvanger [bron: InfoNu.nl

Een pc met een ingebouwde televisiekaart of een externe tv-ontvanger (aangesloten op een USB-poort) kun je in combinatie met Windows XP MCE of Windows Vista ook als een Media Center gebruiken.

Een nadeel van een DVB-C tuner met CAM, en dus ook met de Digitale Televisie Module, is dat het op een dvd-harddiskrecorder opnemen van programma's minder makkelijk gaat. Zo moet de tv ingesteld blijven op het op te nemen kanaal, zodat je niet tegelijkertijd naar een andere zender kunt kijken. De handigste oplossing voor opname van digitale televisie blijft een losse digitale decoder met ingebouwde harde schijf, een PVR (Personal Video Recorder) [bron: Consumentenbond.]

10.6.9 Dvd-recorder

In de reguliere handel zijn bijna geen videorecorders meer te koop. Alles wordt vervangen door de dvd-recorders. Op een gewone dvd-recorder is het niet mogelijk om teletekstondertiteling op te nemen.

De meeste dvd-recorders en HD(Harddisk)-recorders kunnen geen teletekst opnemen [bron: Ondertiteling.nu].

Ook bestaan er digitale tuners die in staat zijn om ook het signaal van de teletekstondertiteling door te geven aan een dvd-recorder. Voorwaarde hierbij is wel dat er een digitaal kabelsignaal aanwezig moet zijn.

Voorbeelden van digitale tuners [bron: Oorakel]:

Mediamaster 119 C van Nokia;
PV-600 van Nokia.

10.6.10 HD-recorder

De meeste HD(Harddisk)-recorders kunnen geen teletekst opnemen [bron: InfoNu.nl

HD-recorders kunnen bij het opnemen de TT-tpagina's opslaan [bron: Ondertiteling.nu].

Er is een harddiskrecorder met digitale tv-ontvanger op de markt (videorecorder met harde schijf). Hiermee kunt u zowel het programma als de bijbehorende teletekstondertiteling opnemen. Dit apparaat werkt op digitale kabeltelevisie. Met de recorder kunt u een programma opnemen en tegelijkertijd naar een ander programma kijken. Ook kunt u gelijktijdig twee programma's opnemen en ondertussen een eerder opgenomen programma bekijken [bron: Hoorwijzer].